Havezathe Hamerden
MONUMENTEN ▼
Op deze plek, een voormalig rivierduin, hebben mogelijk al heel lang mensen gewoond. Maar pas in 1367 wordt de naam van de eigenaar vermeld: Joh. van Brienen; het huis en de grond is dan een leen van het Huis te Lathum. In 1445 komt het in handen van de familie Van Wytenhorst, maar veertig jaar later geeft de heer van Lathum het in leen aan klooster Mariëngrave in Doesburg. Een halve eeuw later is het weer in bezit van de Van Wytenhorsten. Een van hen, Roelof, deed het zo goed als drost van Huissen, dat Graaf Willem van den Bergh de boerderij in 1583 erkende als havezathe. Daarmee krijgt de eigenaar belastingvoordelen en andere rechten.
De havezathe lag aan de belangrijke Zandweg vanaf het Westervoortse veer naar Zevenaar en het Duitse Rijnland en daarom had het in de tachtigjarige oorlog regelmatig te maken met voorbijtrekkende en plunderende troepen. Zo werd o.m. in 1629 de veerpont beschadigd en bleef voor een tijdje uit de vaart. Als gevolg van de onrust en het slechte onderhoud van de weg kozen voerlui vanuit de Duitse gebieden vaker voor de route van Wezel via Gendringen-Doetinchem-Doesburg, ook omdat die laatste stad beschikte over een schipbrug in plaats van een wankele veerpont.
Dat was dan ook de reden dat de stad Arnhem in 1735 de heerlijkheid Westervoort met het recht van de veerpont voor 35.000 gulden koopt van de in geldnood verkerende Heer van Bergh. De stad laat het jaar daarop de veerpont vervangen door een schipbrug. Dat is tegen het zere been van Doesburg. In de vroege ochtend van dinsdag 21 april 1736 beginnen stadstimmerlieden van Doesburg de Westervoortse schipbrug af te breken. De koning van Pruisen steunt vanwege economische belangen de stad Arnhem en de schipbrug wordt hersteld. Die zal nog ruim anderhalve eeuw dienst doen, tot de bouw van de verkeersbrug in 1905.
Maar Arnhem koopt ook Hamerden op, vooral vanwege de voorraden zand in de grond, die nodig waren om de handelsroute vanaf de IJssel berijdbaar te houden. En dat heeft resultaat. Kort daarna, in 1741, komt de vaste postverbinding tussen Arnhem en Keulen via de Westervoortse schipbrug tot stand. Elke maandag, woensdag en vrijdagmorgen om 5 uur vertrekt de postwagen met vier paarden ervoor vanuit Arnhem naar Zevenaar. De rit duurt drie uren. Op de andere dagen van de week gaat de zogenoemde Keulse wagen in omgekeerde richting. Een rit met de postwagen kost zes stuivers per uur.
In de negentiende eeuw verkoopt Arnhem de boerderij, omdat het onderhoud van de doorgaande wegen dan overgenomen wordt door de rijksoverheid. Verschillende Westervoortse families hebben er een boerenbedrijf gehad, laatstelijk de familie Kampschreur.
Het woongedeelte bestaat uit twee gedeelten. Het zuidelijk deel met het zadeldak tussen twee puntgevels zou dateren uit 1612, het noordelijk deel is getuige de muurankers gebouwd of verbouwd in 1681. Hoewel het huis altijd waarschijnlijk als boerderij in gebruik is geweest, is pas in 1736 het nu gerestaureerde deel aangebouwd. Jan de Beyer tekende die situatie in 1742.
In 1961 werd het deels vervallen pand gerestaureerd en in 1966 kwam het op de rijksmonumentenlijst. Vanaf 2005 raakte het pand leeg en in verval maar in 2015 begon de restauratie, die eind 2016 werd voltooid.
Illustratie: prent Jan de Beyer, 1742 (collectie HKW)
Bron: Frans Manders: Havezathe Hamerden en hofstede De Essenpas, in Bij de Tijd, 9de jrg, nr 1, maart 1992, p. 147-149.
Hans Lamers, 16.02.2017