Operation Quick Anger - het verhaal
Op 12 april 1945 staken de geallieerden de IJssel bij Westervoort over om Arnhem te bevrijden. Deze gebeurtenis wordt jaarlijks rond 12 april herdacht. Walter Ijbema heeft het onderstaand verhaal gemaakt om de herinnering levend te houden.
Deel 1: Plannen
September 1944, operatie Market Garden is maar deels geslaagd. De geallieerden zijn er niet in geslaagd de brug bij Arnhem te veroveren en het front heeft zich gevormd tussen Nijmegen en Arnhem. De Duitsers hebben een stuk Rijndijk ter hoogte van de Schuytgraaf opgeblazen en delen van de Betuwe zijn ondergelopen met water.
In Westervoort hebben de bewoners de strijd rond Arnhem meebeleefd. Dagelijks raasden Duitse tanks en ander materieel door het dorp op weg richting Arnhem. Na het terugtrekken van de Engelsen en Polen over de Rijn is Westervoort in de frontlinie komen te liggen. Dagelijks slaan er granaten in, daarbij komt veel vee om het leven. De bewoners die aan de kant van de Rijn wonen krijgen al snel het bevel om hun woningen te verlaten.
De Engelse 49th West Riding divisie is vanaf november 1944 gepositioneerd in de Betuwe. De divisie, ook wel de polar bears genoemd vanwege de ijsbeer als divisie embleem, is in Normandie aan land gekomen en na zware gevechten in Frankrijk en Belgie in Nijmegen beland. Na Market Garden stabiliseert het front zich even. De polar bears patrouilleren dagelijks (ook in bootjes en amfibievaartuigen) in het deels ondergelopen gebied tussen Nijmegen en Arnhem. Regelmatig vinden er schermutselingen plaats met Duitse troepen. De winter treedt in en de troepen proberen in slechte omstandigheden het beste er van te maken. Regelmatig wordt er afgelost en kunnen de soldaten zich ontspannen in de bevrijde frontstad Nijmegen. De Polar bears geven zichzelf in deze relatief rustige periode al snel de bijnaam de ‘Nijmegen Homeguard’. Vernoemd naar het leger van bejaarden en voor het leger afgekeurde burgers die Engeland moesten beschermen voor een mogelijke invasie (bij ons bekend van de tv serie ‘daar komen de schutters’).
De winterperiode 1944-1945 wordt besteed aan het maken van plannen. In het voorjaar zal de strijd zich voortzetten richting Duitsland (diverse operaties worden gepland zoals: Vertible, Grenade, Varsity). Generaal Henry Crerar commandant van de Canadian first Army krijgt de opdracht om Nederland te bevrijden. De Engelse Polar bear divisie wordt in maart 1945 toegevoegd aan het Canadese eerste leger.
Het bevrijdingsoffensief van de Betuwe (operatie Destroyer) wordt in maart/april 1945 gepland. Zodra de Rijn bij Driel bereikt wordt zal deze direct worden overgestoken om de verovering van Arnhem in te zetten. Deze operatie zal de naam Quick Anger krijgen.
DEEL 2: VERPLAATSING
In februari 1945 wordt de aanval op Duitsland ten oosten van Nijmegen ingezet. De operaties verlopen voorspoedig. Het eerste Canadese leger krijgt de opdracht Nederland te bevrijden. Het 2e Canadian corps trekt vanuit Duitsland op naar het oosten van Nederland. Op 28 maart 1945 wordt het Gelderse Megchelen als eerste Nederlandse dorp boven de rivieren bevrijd.
In de Betuwe begint op 2 april 1945 operatie ‘Destroyer’ met als doel het gebied tussen Nijmegen en Arnhem te bevrijden Hierbij komt de Engelse ‘Polar Bear’ divisie, ondersteund door het 1e Canadian Corps weer in actie. Ondertussen zijn de plannen voor de bevrijding van Arnhem gewijzigd. Een snelle oversteek van de Rijn bij Driel is voorlopig van de baan. Eerst moet het 2e Canadian corps dat vanuit Duitsland oost Nederland intrekt de IJssel bij Zutphen oversteken, daarna zal de aanval op Arnhem vanuit de omgeving van Driel worden ingezet.
Na zware gevechten wordt het gebied tussen Nijmegen en Arnhem op 4 april 1945 bevrijd en bereiken de ‘Polar Bears’ de oevers van de Rijn bij Driel. De Duitsers hebben zich teruggetrokken over de rivier en kunnen de Engelse troepen goed in de gaten houden vanuit het hoger gelegen gebied bij de Westerbouwing. Om hun activiteiten zoveel mogelijk te verbergen wordt met behulp van rookgeneratoren een rookgordijn gelegd. De rook wil echter door een onverklaarbare oorzaak niet goed blijven hangen. Daarnaast maakt de legerleiding zich grote zorgen over de met water verzadigde bodem in het gebied. Kan het een grote troepenverplaatsing wel aan?
Op 7 april 1945 besluit Generaal Foulkes tijdens een ‘Commanders Conference’ om de rivieroversteek voor de aanval op Arnhem niet bij Driel te doen. Hij vindt het risico op mislukken te groot. De nieuwe oversteeklocatie wordt het oostelijk gelegen Westervoort. Dit betekent dat de gehele ‘Polar Bear’ divisie ich moet verplaatsen. Hierbij zal de Rijn worden overgestoken in het bevrijde gebied. Bij Driel blijven een aantal eenheden achter om de troepenverplaatsing niet te laten opvallen.
Op 8 april krijgt de ‘Polar Bear’ divisie het bevel om zich te verplaatsen naar Westervoort. Een enorme logistieke operatie. Zo’n 20.000 soldaten en ruim 2.000 voertuigen zetten zich in beweging richting Westervoort. De route voert over de noodbruggen bij Emmerich of Doornenburg. Al snel ontstaat er op de wegen één grote file aan voertuigen die 4 dagen zou duren. Westervoort is in zicht en de bevrijding van Arnhem nabij.
Deel 3: Westervoort
In november 1944 krijgt de bevolking van Westervoort te horen dat ze moeten evacueren. Na 17 november is het dorp (net als Arnhem) totaal verlaten en ligt het midden in de frontlinie.
Op 2 april 1945 beginnen de geallieerden het offensief in de Betuwe. De dorpen tussen Nijmegen en Arnhem worden na zware gevechten eindelijk bevrijd. Bij Doornenburg beginnen Canadese ‘Engineers’ direct met het bouwen van een noodbrug over de Rijn. De eerste troepen die de Rijn oversteken maken al snel contact met het 2e ‘Canadian Corps’ dat al dagen eerder de Rijn in Duitsland was overgestoken om vanuit de oostkant verder op te trekken richting noord- en oost Nederland.
Op 3 april 1945 wordt bij het Loo veer in Huissen met behulp van landingsvaartuigen de ‘4th Lincolns’ van de Engelse ‘Polar Bears’ overgezet. De ‘Lincolns’ rukken direct op richting Westervoort. Het door de burgers verlaten dorp wordt zonder enige tegenstand bevrijd. Enkele uren daar voor hadden de Duitse bezetters zich al teruggetrokken richting Arnhem. Daarbij lieten ze een spoor van vernielingen achter. De RK kerk, de brug en het spoorwegviaduct over de Dorpsstraat werden door een speciaal ‘sprengkommando’ ‘grundlich’ opgeblazen.
Nadat op 7 april de beslissing was genomen Arnhem vanuit Westervoort aan te vallen (Operation ‘Anger’) is de gehele ‘Polar Bear’ divisie, ondersteund door tanks en pantserwagens van de ‘5th Canadian Armoured Division’ op weg naar Westervoort. De verplaatsing vanuit Driel loopt via de noodbruggen bij Doornenburg en Emmerich. Circa 20.000 soldaten en ruim 3.000 Jeeps, vrachtwagens, carriers, tanks, keukenwagens enz. zijn onderweg. Er ontstaat al snel een grote verkeerschaos op de routes naar Westervoort. Er vormt zich een lange file vanuit de Betuwe naar ons dorp!
Er is haast geboden. De Canadezen steken op 11 april de IJssel over bij Wilp (Zutphen) Ondertussen verandert Westervoort langzaam in een groot legerkamp. Overal staan voertuigen geparkeerd. Klaar om in actie te komen. De troepen krijgen het bevel om bij hun voertuigen de blijven. Om de vijand niet te laten meekijken hebben de Engelsen tussen de bomen canvasdoeken gespannen. Daarnaast wordt er een continu rookgordijn gemaakt. In tegenstelling tot Driel blijft de rook bij Westervoort wel hangen.
Terwijl de enorme troepenmacht zich verplaatst zijn Canadese ‘Engineers’ ter hoogte van het Pannerdens kanaal bezig een verplaatsbare noodbrug te bouwen. Deze brug kan direct naar Westervoort worden gevaren, zodra de oevers aan de overzijde van de IJssel zijn ingenomen. In de ochtend van 12 april 1945 zijn de Polar Bears en de tanks van de ‘5 Canadian Armoured Division’ in positie om de IJssel over te steken en de aanval op Arnhem in te zetten. Operatie Anger staat op het punt te beginnen!
Deel 4: Oversteek
In de ochtend van 12 april 1945 zijn de ‘Polar Bears’ en de tanks van de 5th Canadian Armoured Division in positie om de IJssel over te steken en de aanval op Arnhem in te zetten. Operatie ‘Anger’ staat op het punt te beginnen!
De hele dag zijn de voorbereidingen voor de oversteek aan de gang. De RAF voert die dag 129 aanvallen uit Duitse doelen, waaronder een groot aantal op fort Westervoort. Engelse verkenningseenheden laden hun kleine pantserwagens in grote Buffalo amfibievaartuigen om als een van de eerste de rivier over te steken. Om de Buffalo’s toegang te geven tot de uiterwaarden proberen Canadese Engineers met springstof een opening in de dijk ter hoogte van het Mosterdhof te forceren. De dijk is echter zo stevig dat het na een aantal pogingen niet lukt. Besloten wordt om de eerste troepen met bootjes over te zetten. Zij moeten zo snel mogelijk het fort innemen en de overkant veiligstellen. Daarna kunnen troepen in amfibievaartuigen worden overgezet en kan de noodbrug, die stroomafwaarts klaar ligt, worden ingevaren.
Op 12 april om 20.40 uur is het zover. Operatie ‘Anger’ wordt ingeluid met een gigantische ‘Pepper pot’ honderden kanonnen vuren in 2 uur 70.000 granaten af richting Arnhem en Velp. De Duitsers
beantwoorden het vuur weer van de overzijde, maar het tegenvuur is gering. De beschieting is enorm en maakt veel indruk bij de troepen die in dekking afwachten. Om 22.40 uur steken de eerste troepen in stormbootjes over. De overkant van de rivier is volledig omgeploegd door de granaatinslagen. De 60 Duitsers in het fort geven zich al snel over. De veerweg wordt snel veilig gesteld. Om 03.00 uur (13 april) zijn de aanvalsdoelen bereikt en kunnen troepen in amfibievaartuigen worden overgezet. Bij de oversteek sneuvelen 12 geallieerde militairen.
Zodra de aanvalsdoelen bereikt zijn beginnen de Canadese Engineers de ingevaren noodbrug ter hoogte van de Veerdam af te bouwen en met de oevers te verbinden. In 10 uur en 40 minuten is de brug klaar voor gebruik. Een stukje vakmanschap! De Canadese Engineers hadden de brug tijdens het bouwen al omgedoopt tot ‘the Gremlin’. Later krijgt de brug de officiële naam: ‘Evers Bridge’. Vernoemd naar een officier van de Canadese Engineers.
Het ENKA terrein is nog niet ingenomen. De Duitsers die zich tussen de bedrijfspanden hebben verschanst vechten door tot ‘de laatste snik’. Het lukt het ‘Lincoln regiment’ om met behulp van vlammenwerpers, tanks en gepantserde bulldozers het terrein, na een hele dag zware strijd, in te nemen. Ruim 200 Duitsers sneuvelen hierbij. 234 geven zich over. Aan Engelse kant vallen 53 slachtoffers. De weg naar Arnhem is vrij! Een gigantische troepenbeweging komt op gang richting de noodbrug, op weg naar Arnhem en Velp. Op 16 april wordt Arnhem bevrijd en bij Dieren ontmoeten de Engelse ‘Polar Bears’ de Canadese troepen die een dag eerder bij Zutphen waren overgestoken. De bevrijding van Nederland is ingezet!
Walter IJbema